Durangoko Hitz liburudenda txiki geratu zen lan handi baten aurkezpenerako: ’31 vidas antifascistas vascas’

Jon Baraja

Sentimenduz eta egiaz beteriko ekitaldi batean, Iban Gorriti González kazetari durangarrak bere bigarren liburua aurkeztu du bere herrian: ‘31 vidas antifascistas vascas’, egileak dioen bezala, ‘31 vidas. El bombardeo contra Durango’ lanaren anai txikia. Hitzordua Artekaleako Hitz liburu dendan izan da, txiki geratu dena bertaratu diren pertsona ugarien ondorioz.

31. Zergatik da hain esanguratsua zenbaki hau Iban Gorritirentzat? 1937ko martxoaren 31n, Italiako Aviazione Legionariak, frankismoaren zerbitzura, bere herria, Durango, bonbardatu zuen, 300 pertsona baino gehiago erailez eta jende gehiegiren bizitza txikituz. Berari oraindik asko falta zitzaion jaiotzeko sarraski hura gertatu zenean, baina istorioa ezagutzerakoan betiko markatuta geratu zitzaion data hori. Horren erakusle da izen hori jarri zioten musika talde bateko kide izan zela. Martxoak 31.

Kazetaritzako hiru hamarkada baino gehiagotan, Gorriti memoria historikoaren erreferente bihurtu da. Gerra hura bizi zuten edota gatazka horrekin nolabaiteko harremana duten ehunka pertsona elkarrizketatu ditu. Horietako 31 istorio batu ditu ‘31 vidas antifascistas vascas’ liburuan. Hitzen burututako aurkezpenean gogoratu duen bezala, 1936tik 1939ra artekoa gerra zibil bat bezala saldu nahi izan digute beti, baina gerra militar bat izan zen. Beldurrezko milaka istorio eragin zituen gatazka.

Liburuak Euskal Herrian gertatutako bizipen ikaragarriak biltzen ditu, film bana ondo mereziko luketen pertsonen testigantzak. Batzuk ezagunagoak eta beste batzuk gutxiago. Baina denak benetan interesgarriak. Adibidez, Maite Elortza Ansotegirena, Gernika bonbardatu zuten egunean herri horretan jaio zen umea. Mundura su, hondakin eta hildakoz inguratuta etorri zen. “Bera izan zen egun horretan Gernikan gertatu zen gauza positibo bakarra”, nabarmendu du Gorritik bertaratutakoek bularrean korapilo bat zutela egun horretan gertatu ziren pasadizo krudelak entzuten zuten bitartean.

Ekitaldian izan dira Durangoko bonbardaketatik bizirik atera ziren bi pertsona: Lidia Larrea eta Mikel Aretxaga. Gernikak bezala, Picassok bere artelan ospetsuan islatu zuena, bonbardaketa bihozgabea jasan zuen herrietako bat da Durango. Zein polita izango litzateke bi hiribildu hauen arteko senidetze bat. Aurkezpen honetan, Gorritik jakinarazi du proposamen hori bi Udalei helarazi diela.

«Idatzita geratzen ez bada, azkenean galdu egingo da»

Bere ibilbide profesionalean zehar, kazetari durangarrak bizipen harrigarriak kontatu dizkioten pertsona ugari ezagutzeko aukera izan du. Lan eta ikerketa ordu kontaezinei esker, noski. Istorio batek beste batera eraman dio. Pasiorik gabe ezinezkoa izango litzateke. Ezta gertatutakoaren egia ezagutzeko eta kontatzeko grinarik gabe ere, dena betiko gordeta gera dadin. Horrela sortu zitzaion liburu bat idazteko ideia. Berak dioen bezala, idatzita geratzen ez bada, azkenean galdu egingo da. Gai horri buruzko adibide oso grafikoa eman du Jabi Soto euskal filologiaren eta artearen historialariak. Bai, oso aurkezpen parte-hartzailea izan da, ez da Gorritiren bakarrizketa bat izan. Sotok argazkiekin lan egiten du eta mito bat desmuntatu du. Beti esaten da hurrengo esaldia: “Irudi batek 1.000 hitz baino gehiago balio du”. Eta hori ez da horrela. Apunterik gabe, urte batzuk barru irudiari begiratzen dion pertsonak ez du jakingo argazkia noizkoa den, ezta nortzuk diren ere hor agertzen direnak. Horregatik, garrantzitsua da bizipenak idatzita geratzea, hurrengo belaunaldiek uler dezaten. Horregatik da hain garrantzitsua eta beharrezkoa ‘31 vidas antifascistas vascas’.

«Azalan ez da militarrik agertzen eskopetekin tiro egiten»

Etorkizuneko belaunaldiei arreta jarri diogula aprobetxatuz, bertaratutakoen artean, bere semeak egon dira. Aiur, 12 urtekoa, eta Ekhi, 7 urtekoa. Nagusiak, 2021ean argitaratutako ‘31 vidas. El bombardeo contra Durango’ anai nagusiaren zati bat irakurri du. Txikiak, ordea, ‘31 vidas antifascistas vascas’ anai txikiaren lerro batzuk irakurri ditu. Eta familiaren haritik irten gabe, Gorritik bere liburuaren azala azaldu du. Bertan ez da militarrik agertzen eskopetekin tiro egiten. Garai hartako familia errepublikar baten argazkia agertzen da. Jende normala. Pertsonak. Gerraren zorigaitza jasan zuten emakume eta gizonak. Zehazki, irudian Gorritiren aitaren familiako kideak ikus daitezke.

Idazlearen lagun eta senide asko ere bildu dira aurkezpenean. Han izan dira, besteak beste, bere ama, Araceli, eta bere anaia, Gabi, biak hunkituta eta harro. Gerturatu diren pertsonek ekitaldi atsegin batez gozatzeko aukera izan dute. Gorritik musikari gisa 7 disko argitaratu dituela kontuan hartuta, musika ezin zen falta aurkezpenean. Baina oraingoan soinu-banda ez du berak jarri. Horretaz arduratu dira  Iñaki Etxezarraga ‘Etxe’, Seiurteko Iokin Elortza eta Haize-Arrosa taldeko Eneritz Gorritxategi eta Edurtzeta Ania musikariak hainbat kanta zirraragarrirekin. Aurkezpenaren amaierak, Zaindu maite duzun hori abestiaren erritmoan, sentimendu handia izan du. ‘31 vidas antifascistas vascas’ bezala.